Als minimalist en conceptualist vond Sol LeWitt dat het idee voor een kunstwerk belangrijker was dan het resultaat. Zijn muurtekeningen verspreidde hij in de vorm van ruwe schetsen met bijhorende beschrijving. De eigenlijke tekening realiseerde de kunstenaar meestal niet zelf. Zijn Wall Drawing Nr.36 maakt deel uit van de S.M.A.K.-collectie. Het museum voerde het werk voor het eerst sinds 1999 opnieuw uit en dit keer op een ongeziene grootte: een wand van 20 meter breed op 8 meter hoog.
Het resultaat is fascinerend in zijn contradicties. Hoewel nog steeds minimaal, is de tekening tegelijk ook monumentaal. Terwijl ze niet opdringerig lijkt, is ze toch overweldigend. Ondertussen bracht ik in totaal een viertal uur in het gezelschap van Wall Drawing Nr.36 door en heb ik ervaren dat 'tijd' bij deze uitvoering van de tekening een grote rol speelt: er is weliswaar een elektrische basisbelichting, maar het buitenlicht dat door de grote ramen vrij spel heeft, zorgt voor traag voortglijdende veranderingen in de perceptie.
Al gauw zorgde het samenspel van al die elementen tijdens de lange kijkmomenten voor muzikale associaties. De link met de twee groten uit de minimalistische of repetitieve muziek, Philip Glass en Steve Reich, is natuurlijk het meest evident. Beide componisten komen dan ook ruim aan bod in de reeks concerten die het SPECTRA ensemble de komende maanden in de zaal bij het kunstwerk zal opvoeren. Tijdens het eerste concert op 12 november schenkt SPECTRA niet alleen aan hen aandacht, maar ook aan La Monte Young. Een onderdeel van zijn experimentele, door John Cage beïnvloede Compositions 1960, maakt die avond deel uit van het concertprogramma.
La Monte Youngs Trio for Strings (1958), opgebouwd uit zeer lang aangehouden noten en grote stiltes, heeft ertoe geleid dat Young wel vaker de ‘vader van de minimalistische muziek’ wordt genoemd. Maar de titel wordt ook wel eens gebruikt als het over Phill Niblock gaat. Diens zogenaamde 'drones' lijken in hun lange duur aanvankelijk nauwelijks te veranderen. Ze vormen heel statische 'blokken' geluid en ontplooien zich traag en continu, zonder plotse veranderingen of onderbrekingen. Pas naarmate de tijd vordert, realiseert de luisteraar zich dat er toch voortdurend kleine veranderingen plaatsvinden, het resultaat van het over elkaar schuiven van vele, miniem verschillende geluidslagen.
Terwijl Niblock als basis voor zijn composities instrumentale samples gebruikt, vaak ingespeeld door topspecialisten, werkt Eliane Radigue, Franse pionier binnen de elektronische muziek, uitsluitend met analoge synthesizers. Vaak geïnspireerd door mythen en vooral oosterse spiritualiteit, klinken haar klanklandschappen doorgaans 'lichter' dan Niblocks werk. Maar beide verwachten van de luisteraar wel een gelijkaardige, volgehouden bereidheid tot aandachtig luisteren, of 'deep listening'.
Het concept ‘deep listening’ werd ontwikkeld door experimenteel componiste en accordioniste Pauline Oliveros bij de gelijknamige cd met opnames uit 1988, gemaakt in de Fort Worden Cistern, een 4 meter diep ondergronds waterreservoir met een diameter van ruim 60 meter, in Port Townsend, Washington, USA:
- “… a very challenging space to create music in, when you have forty-five seconds reverberation coming back at you. The sound is so well mirrored, so to speak, that it’s hard to tell direct sound from the reflective sound. (…) You’re hearing the past, of sound that you made; you’re continuing it, possibly, so you’re right in the present, and you’re anticipating the future, which is coming at you from the past.” – Uit: David Toop, Ocean of Sound, 1995
Het bijzondere belang van tijd in alle vernoemde muziek maakt deze traag fluctuerende ‘soundscapes’ tot een boeiende, meditatieve klankband bij het traag of ‘diep’ kijken naar LeWitts Wall Drawing Nr.36. Ik ben alvast erg benieuwd naar de beleving van het werk met live uitgevoerde muziek tijdens de concerten van het SPECTRA ensemble.
Phill Niblock: www.youtube.com/watch?v=hC-yp3kVLZ8
Eliane Radigue: www.youtube.com/watch?v=PnbGirPTgF0
Pauline Oliveros: www.youtube.com/watch?v=Bbz2Hn0nNp4
Praktische informatie over de concertreeks in S.M.A.K. vind je hier.