Michelangelo Pistoletto zet ook na zijn lange carrière onverminderd in op innovatie. Hij is vooral bekend voor zijn ‘spiegelwerken’, maar was ook de eerste om de idee van een signatuurstijl te verwerpen. Hij is overtuigd dat kunst maatschappelijk relevant is: een kunstwerk bestaat niet alleen om bewonderd te worden of naar zichzelf te verwijzen; het moet zich tot het werkelijke leven verhouden. Ter bevordering van sociale harmonie stuurt Pistoletto aan op wisselwerkingen tussen kunstenaar en publiek en samenwerkingen tussen kunstenaars onderling en kunst en niet-artistieke vakgebieden.
Pistoletto groeit op in Turijn. Zijn vader is restaurator van schilderijen van oude meesters. Als hij 14 is, werkt Michelangelo in zijn atelier. In een school voor publiciteit leert hij dat er naast de kunst van oude meesters ook eigentijdse kunst bestaat. Hij schildert zelfportretten. Wanneer hij er een schildert op een spiegelende, zwartgelakte achtergrond en zichzelf daarin weerspiegeld ziet, ontdekt hij een dimensie van het spiegelende oppervlak die hij besluit verder te onderzoeken.
Met zijn afkeer voor het dogma van de uniformiteit van de individuele artistieke stijl ligt hij mee aan de basis van de arte povera, die met zogenaamde ‘arme’ materialen ‘rijke’ ervaringen wil opwekken. Pistoletto’s installatie ‘Venere degli stracci’ (Venus van de lompen) (1967) wordt een arte povera-embleem: een kopie van een klassieke Venussculptuur bij een hoop lompen die Pistoletto gebruikt om spiegels op te blinken.
In 1968 roept Pistoletto kunstenaars op om met hem deel te nemen aan de Biënnale van Venetië en van ‘68 tot ‘70 is hij actief met de (theater)groep Lo Zoo (De zoo). Als professor beeldhouwkunst in Wenen van ‘91 tot 2000 stimuleert hij studenten tot interdisciplinaire samenwerking. Pistoletto pleit in die mate voor voortdurende hergeboorte dat hij in ‘74 zijn artistieke loopbaan tijdelijk opschort om skileraar te worden. In 2012 roept hij 21 december (in spiegelnotitie 21.12 of 12.21) uit tot de internationale dag van de hergeboorte.
Met zijn ‘Quadri Specchianti’ (Spiegelschilderijen) verwerft Pistoletto internationale erkenning en wordt hij opgenomen in tentoonstellingen rond popart en nouveau réalisme. Hij keert er het renaissancistische perspectief in om en zo ook de vensterfunctie van het schilderij. De ingelijste beelden openen geen venster meer op een verbeelde wereld. De spiegels weerspiegelen de wereld waarin de kijker zich bevindt. De werken worden ook niet langer op de gebruikelijke vensterhoogte gehangen, maar staan op de grond, op dezelfde hoogte van de kijker. De ‘spiegelschilderijen’ lokken bijgevolg continu performances uit, uitgevoerd door meestal onwetende kijkers.
“Elke spiegel is altijd onderdeel van de enige, unieke spiegel. Er is maar één spiegel en hij bestaat in fragmenten op verschillende tijdstippen en plaatsen,” aldus Pistoletto. Tijdens de performance ‘Siamo frammenti del grande specchio’ (We zijn fragmenten van de grote spiegel) slaat hij spiegels aan diggelen. Hij wijst ermee op de onderlinge verbondenheid van de wereld. In 1994 start Pistoletto zijn ‘Projecto Arte’, dat kunst in het centrum van maatschappelijk verantwoorde verandering plaatst en focust op onder meer politiek en economie. Hij herwerkt ook het oneindigheidsteken tot een drieledige lus, waarbij de buitenste cirkels staan voor de natuur en de inbreng van de mens en de middelste voor het op te lossen globale conflict tussen de natuur en de door de mens gecreëerde wereld. In 2015 krijgt het symbool een permanente plek bij het hoofdkwartier van de Verenigde Naties in Genève.
